Zwyczaj malowania jaj narodzi? si? w Persji, co mo?e potwierdza? jedn? z teorii pochodzenia S?owian. Je?li natomiast chodzi o ziemie polskie – najstarsze pisanki, pochodz?ce z ko?ca X wieku, odnaleziono podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek, gdzie odkryto pozosta?o?ci grodu s?owia?skiego. Wzór rysowano na nich roztopionym woskiem, a nast?pnie wk?adano je do barwnika – ?upin cebuli lub ochry, które nadawa?y im brunatnoczerwon? barw?. W procesie chrystianizacji pisank? w??czono do elementów symboliki wielkanocnej. Obecnie pisanki powszechnie wykonuje si? przed Wielkanoc?, coraz rzadziej na Jare ?wi?to. Nie mo?e ich zabrakn?? w?ród ?wi?tecznych pokarmów. Maj? symbolizowa? rodz?c? si? do ?ycia przyrod?, a jednocze?nie nadziej?, jak? czerpi? chrze?cijanie z wiary w zmartwychwstanie Chrystusa. W zale?no?ci od techniki zdobienia, ?wi?teczne jajka maj? ró?ne nazwy: - Kraszanki (zwane te? malowankami lub byczkami) powstaj? przez gotowanie jajka w wywarze barwnym, dawniej uzyskiwanym wy??cznie ze sk?adników naturalnych. U?ywano ro?lin, które pozwala?y na uzyskanie ró?nych kolorów:
- br?zowy (rudy): ?upiny cebuli
- czarny: kora d?bu, olchy lub ?upiny orzecha w?oskiego
- ?ó?toz?ocisty: kora m?odej jab?oni lub kwiat nagietka
- fioletowy: p?atki kwiatu ciemnej malwy
- zielony: p?dy m?odego ?yta lub listki barwinka
- ró?owy: sok z buraka
- Pisanki maj? ró?nobarwne desenie. Powstaj? przez rysowanie (dawniej: pisanie) na skorupce gor?cym roztopionym woskiem, a nast?pnie zanurzenie jajka w barwniku. Jako narz?dzi do pisania u?ywano szpilek, igie?, kozików, szyde?, s?omek i drewienek.
- Oklejanki (naklejanki) s? przyozdobione sitowiem, p?atkami bzu, skrawkami kolorowego, b?yszcz?cego papieru, tkaniny itp.
- Nalepianki - popularne zw?aszcza w dawnym województwie krakowskiem i w okolicach ?owicza. Powstaje przez ozdabianie skorupki jajka ró?nobarwnymi wycinankami z papieru
- Znane s? jeszcze rysowanki, skrobanki i drapanki.
Najstarsze pisanki pochodz? z terenów sumeryjskiej Mezopotamii. Zwyczaj malowania jajek znany by? w czasach cesarstwa rzymskiego. Najstarsze polskie pisanki pochodz? z X wieku, ale prawdopodobnie zdobienie jaj znane by?o S?owianom wcze?niej. Dawniej zdobieniem jaj zajmowa?y si? wy??cznie kobiety, m??czy?nie wówczas nie wolno by?o wchodzi? do izby. Je?liby si? tak zdarzy?o, odczyniano urok, który intruz móg? rzuci? na pisanki. Pocz?tkowo Ko?ció? zabrania? jedzenia jajek w czasie Wielkanocy. Zakaz zosta? cofni?ty w XII wieku, konieczne jednak by?o odmówienie przed posi?kiem specjalnej modlitwy. Wynika?o to z d??enia do rozdzielenia tradycji Ko?cio?a od obrz?dowo?ci poga?skiego ?wi?ta zwi?zanego z kultem zmar?ych, w których jajko - pocz?tek nowego ?ycia - odgrywa?o wa?n? rol?.
Z tradycyjnych rosyjskich pisanek wywodz? si? s?ynne jajka wielkanocne wykonywane w ko?cu XIX w.przez petersburskiego jubilera Petera Carla Fabergé. Jajka wykonywane z kamieni pó?szlachetnych, ??czonymi z metalami szlachetnymi, zdobione technikami jubilerskimi by?y wykonywane pocz?tkowo wy??cznie dla rodziny cesarskiej. Pó?niej wykonywano je równie? dla innych dostojników, a tak?e powstawa?y imitacje, wykonywane przez inne firmy. Innymi znanymi dzie?ami sztuki rosyjskiej wywodz?cymi si? z ludowych pisanek, s? jajka, lub cz??ciej ich drewniane imitacje, pokryte czarn? lak? i zdobione miniaturowym malarstwem temperowym. Tak zdobione jajka wykonywano pocz?tkowo w Paliechu, miejscowo?ci o starych tradycjach pisania ikon, obecnie wzoruj? si? na nich twórcy ludowi i profesjonalni arty?ci z ró?nych regionów. Obecnie uroczyste ?niadanie w niedziel? wielkanocn? poprzedza dzielenie si? po?wi?conym jajkiem. Podobnie jak bo?onarodzeniowy zwyczaj ?amania si? op?atkiem, jest wyrazem przyja?ni. Jedyne na ?wiecie muzeum pisanek istnieje w Ko?omyi
|